Berdelaedjes

[lucyin]

È scole

(walon d’ Lîdje)

« Ine eûre èt d’ mèye, mi fèye. È scole, li cloke vint dè hil’ter.

- Nonna, Mame, c’ èst l’ vint qu’ èl fêt rèsdondi ».

I n’ a pus nou mêsse po sètchî al tchin.ne, n’ a pus nou carpê è li p’tite coûr. Li bårîre qui lès rèssèréve, pind a l’ åwe tote pèneûse. Lès vîs bancs d’ tchin.ne, wice qu’ on s’ sètchîve co bin ‘ne hin’lète è cou, sont-st-èvôye, Dju sét wice.
Portant a chaque fèye qui dj’ passe å-d-divant, i m’ sonle co todi ôre lès-èclameûres dès-èfants qui n’ polèt djouwer sins tchawer, veûy li poûssîre qui danséve è solo cwand i frin.nît so lès cayewês.

A fèyes, lès båcèles s’ arèstît èt loukît cori lès gamins, raspoyèyes al baye qui côpéve li coûr è deûs. Ènn’ a-djdju vèyou qu’ avît tchôkî leû tièsse inte deûs bårês èt s’ n’ èl savît rissètchî. Quéle pawe qu’ èle hapît adon ! Èle vis fît dès-oûy’ come ine sipatêye soris !
Si l’ baye èsteût todi là, dji r’ troûv’reû sûr, lès-oûy’ sèrés, lès deûs bårês, ine gote pus lådjes qui l’s-ôtes, po wice qu’ on s’ winnéve è l’ ôte coûr – cwand l’ mêsse aveût l’ cou toûrné – po r’prinde si bale ou on måye qu’ aveût rôlé trop lon.

Dji r’veû co l’ vî tèyou, qui crèvéve å mitan. On s’ aléve achîr a sès pîds cwand i féve pôr trop tchôd, on féve dès ‘’mohones’’ a houte dè solo : avou sès deûs mins, on rahop’léve dès meûrs di poûssîre, sins roûvî lès-ouh èt lès fignèsses.

Avou ‘ne cohète ou ‘ne bètchowe pîre, on dèssinéve li tåve èt lès tchèyîres, lès léts èt lès-årmås. Lès fouyes di tèyou chèrvît d’ linçou… ou d’ salådes.

Lès mames barbotît co pus d’ ine fèye a cwatre eûres, ca li p’tite rôbe di tobralco n’ èsteût pus fwèrt frisse po l’ lèd’dimin.

So ç’ timps-là, lès valèts v’s avît, d’ on côp d’ talon, toûrné ‘ne pote èt djouwî al fosse. Vos n’ ètindîz pus djåzer qu’ d’ aspagnes, di tchakètes ou d’ crustål. C’ èsteût tofér å minme moumint d’ l’ annêye qui, sins qu’ nolu ènnè djåzahe, lès måyes aspitît foû dès potches ou qu’ lès båcèles potchî al cwède.

Ine ôte fèye, c’ èsteût lès bales qui volît tot-avå l’ coûr. Ènn’ avans-gne pièrdou, dè mon Diu, d’vins lès bouhons qui crèhît so l’ croupèt d’ l’ ôte dès costés dès meûrs, èt nos nos-ourtîs pus d’ ine fèye lès djambes tot-z-alant bate lès hôtès fènèsses po lzès trover. On m’ a tofér acèrtiné qu’ dji n’ åreû måy nou rômatisses !... Wèy valèt !... Ou bin l’ bale sûvéve li corote qui minéve lès-êwes d’ a costé, èt s’ moussîve-t-èle è tchènå qui n’s-avîs roûvî dè stoper. Li corwêye di l’ aler r’cwèri après li scole, c’ èsteût por mi : c’ èsteût-st-ad’lé m’ mohone, èdon.

S’ i plovéve, c’ èsteût one ôte pêre di mantches : i nos faléve dimoni èl prumîre plèce, là qu’ on pindéve lès cabans èt qu’ on rèssèréve lès lîves dèl bibliyotêque. Vint-cinq’ a trinte valèts èt båcèles di sîh a doze ans, èn-eune plèce di ût mètes so treûs tot-a-hipe, dji v’ lê mådjiner l’ samerou. Ossu, pus vite qui d’ nos lèyî nos k’bouter là trop longtins, li mêsse nos féve rintrer èt nos lèyîve achîr a noste îdèye. Nos savîs adon qu’ i nos faléve lère ‘’ li Curé de Cucugnan ‘’ ou in-ôte conte d’ a Daudet, èt qu’ èl finih’reût on djoû wice qui n’s-årîs bin ovré. Nos-ovrîs timpèsse lès djoûs d’ après !

Dji r’veûs s’ ‘’pipite ‘’ come nos d’hîs, - so l’ èstråde, inte lès bancs dèl deûzin.me èt dèl treûzin.me annêye. C’ èsteût là d’vant qu’ i féve vini lès grands qu’ avît fêt ‘ne grosse måcule, po ‘lzî d’ner l’ rèsponse dès pus djônes. Ca, dèl prumîre al sîhin.me annêye, nos d’ manîs èl min.me plèce, avou l’ min.me mêsse, nos candjîs djusse di rindjêye, ataquant a dreûte, dè costé dèl pavêye, å nôrd, po fini, sîh ans pus tård, å solo, dè long dès treûs fignèsses, di wice qui n’ polîs loukî lès vatches èl wêde, lès måvis è tchèr’si, l’ osté, ou, al fin d’ l’ îvièr, cwand c’ èst qui l’ nîvaye fondéve, lès vîs rahis’ qui l’ ru d’ quéques djoûs tchèrîve èvôye, foû dè tunél dizos l’ coûr dès båcèles, là qui l’ cinsî l’s-aveût hèré…. èt lès poyes, totes pièrdowes divant on s’ fêt-arèsta, qu’ årît mutwèt bin volou èsse dès canes !

Mins c’ èsteût d’ l’ ôte costé qui n’ bwèrgnîs å meûs d’ sètimbe, cwand l’ machine a bate montéve li vôye. On l’ ètindéve vini d’ å lon avou sès grossès rowes di fièr so lès pîres. Nos n’ fîs pus nou bin, nos savîs qu’ nos l’ îrîs veûy l’ après l’ dîner. Mins nin d’ trop près, savez ! L’ arèdje qu’ èle minéve, binamé bon Diu, on s’ ètindéve pus èt s’ faléve-t-i brêre come ine êgue !

Si v' passîz trop près, li neûre bûse vis-assofléve dèl paye qui v’ zingléve lès djambes. Ènn’ avans-gn’ oyou dès-istwéres di brès’ èt d’ jambes hapés èl courwè èt råyîs.

Mins l’ machine a bate ni monte pus l’ vôye, li ru n’ passe pus è tunèl wice qui lès rahis’ toumèt è blèsse, li scole èst sèrèye èt l’ tchin.ne pind dè long dè meûr.

N’ a pus qui d’vins nos sondjes qui l’ vint fêt hil’ter l’ cloke.

Maggy FRISEE, di Griv’gnêye
‘’Retrouvons nos racines’’ 1993

serè lî al copinreye do Tchårnoe-dlé-Harsin (Tchaurnè) e moes d' setimbe.
_________________
Li ci ki n' a k' on toû n' vike k' on djoû.