Berdelaedjes

[Èl-Gueuye-Noere]

Bonswer tertos,

Ostant ki dj' comprind k' on doet, nouv côps so dijh, ermete les tites des ouves e Feller. Veyanmint k' c' est l' tite d' oridjene dné. Çou k' est comifåt ey obdjectif.

Estans podbon oblidjî d' ermete les nos des bans e Feller come tite principå, virpus e tos les Feller del Daegne ? Podbon ? Plamour ki ça n' est nén des ouves, mins des nos (ledjirmint) « oficirs ». Ça va esse målåjhey manaedjreçmint. Etindoz dins les dujhances comunåles ey ôtès dujhances manaedjreces, si l' walon vént a passer. Dji di ça, mins dji n' so nén conte d' elzès mete e dzo-tite. Do moens, les cis ki rwaitnut vraiymint l' edroet rwaitî.

Li problinme do Feller, c' est k' il egzistêye, å moens, ene ortografeye pa scrijheu. Adon, si on dveut prinde tos les Feller, sins conter les ortografes espontanêyes foû Feller, on sreut bén dins l' penin. La eto ki dj' el pou scrire come dj' el prononce, di manire espontanêye : « Tchâlerwè », avou èn « â » k' on n' uze nén e rfondou. Mins, k' e diss di Lidje ki, sorlon mi prononçaedje, sereut « Liyaitch ». Droci, li « ai », c' est on lon « é ». Todi avou ci rîle la, « Transene » sereut « Trinsèine ». Droci, li « èi », c' est pol sôre di diftongue inte li « è » eyet li « i ».

Dji pou voltî etinde ki, tenawete, i fåt amidrer come on-z el a fwait avou « Flipveye », k' on-z a accepté, u purade rmetou e dvant-plan, li grafeye « Flipvile ». Tot come li no di « Mont-Sint-Wubert », « Mont-Sint-Gubiet », et tchik et tchak. K' e diss avou les nos d' comenes etrindjires k' on-z a rfondou : Atraik ([FR] Arras), Misterdam ([NL] Rotterdam), evnd. ?

Dji n' so nén po leyî on sistinme come li Feller, nén standård, divni pus foirt k' el rifondou. Li Feller, c' est bén po les belès-letes, les ouves, et tchik et tchak. Mins nerén, po les sacwès pus oficires, manaedjreces eyet sincieuses, dji pinse k' el Feller n' a nén stî askepyî po. C' est la l' råjhon po l' ci ki dj' erfuze di l' aprinde a scrire. Ça pout sey foirt bea, ça dmeure nén foirt pratike, foiravant cwand on-z asprouve dispu des ans yet des razans a rfonde on lingaedje, sins sindjî li francès.
_________________
El sopoirtance va djonde on si télmint hôt livea k' les sûteyès djins n' pôront pus sondjî a n' nén birer les bezéns.

[Pablo Saratxaga]

Dji pinséve ki c' esteut les nos e rfondou k' on eployive pol no del pådje (c' est come ça po les cenes ki dj' a veyou, do moens).

Po des nos come "Lidje" ou "Nameur", c' est nén målåjhey, on est tertos d' acoird sol no, li scrijhaedje tot shuvant les rîles do rfondou va tot seu.

La k' i gn a d' l' adire, c' est cwand, e walon, i gn a sacwants prononçaedjes diferins.
C' est nén tant on problinme di "Feller eneviè rfondou"; mins purade di "ké prononçaedje prinde pol rifondaedje".

Minme cwand les betchfessîs rascovrèt bén les prononçaedjes c' est nén todi åjhey a fé accepter.
C' est l' cas d' Måmdey : a Lidje on prononce bén Môm'dèy; mins so plaece Mâm'dî ou Manm'dî; ça shût vén l' prononçaedje des betchfessîs, portant on l' a metou come "Måmdiy" (ki dvént do côp foû rîle; avou on "iy" ki s' pout prononcî "èy").

Por mi, les nos d' plaece ki c' est des cmons nos, elzès fåt scrire sorlon l' ortografeye do cmon no.

Après, i gn a des nos k' on ritrouve a sacwantès plaeces; sovint l' no e francès est scrît parey, ou a pô près; por mi i fåreut mete on minme sicrijhaedje e walon avou (la ki, vormint, c' est l' minme mot); metans tos les "Houtin" (e Feller on trouve: Outin, Houtin et Hoûtin) : Houtin-e-Hinnot (fr:Houtaing, e payis picård), Houtin-Sint-Simeyon, Houtin-l'-Vå, Houtin-l'-Eveke (Walshoutem, Houtin-l'-Walon, e neyerlandès );
C' est çou k' a stî fwait avou tos les "Viyé"

Mins pa côps, avou les nos des sints metans,
i gn a on no d' sint ki n' est waire foirt kinoxhou;
et on no d' plaece, bén pus cnoxhou, k' eploye èn ôte prononçaedje.
Metans Guibert/Wubiet, Houbert/Houbiet, Djôr/Djoir,...
dins ces cas la, on eploye purade li prononçaedje k' est cnoxhou pol plaece (metans: "Sint-Houbert" et nén "Sint-Houbiet").

Bén seur c' est des mwaissès rîles, après i fåt vey po les diferins cas.

Mins, al fén des féns, li no del pådje sol Wikipedia, divreut esse pol moens e "rfondant", dj' ô bén, pont di "è", "eû", "moya e", "îy", faflote divintrinne, ...